ترتیب کردن :

به ردیف­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­کردن  پشت­سرهم چیدن اوراق و فرم­ها به شکل مشخص «ترتیب­کردن» گفته می­شود. این عمل برای کارهایی که دارای چند فرم یا نسخه باشد صورت می گیرد. اوراق چند نسخه­ای، جزوات و کتاب از جمله کارهایی هستند که به « ترتیب شدن » نیاز دارند تا بقیه­ی مراحل بر روی آن­ها انجام پذیرد .

فرم­ها طبق ردیف و شکل خاص در کنار هم ، روی سطح میز کار  چیده می­شوند و صحاف با برداشتن و قراردادن فرم­ها بر روی هم ، کارها را ترتیب می­کند. در مورد کارهای شماره­دار (شماره­ی مسلسل) به دقت و توجه بیشتری نیاز است .

باید دقت شود که ترتیب فرم­های با شماره­ی مسلسل ، پس از ترتیب­شدن به شکل برعکس
( روی کار به سطح میز) روی میز کار قرار داده شود تا ترتیب شماره­ها به همان شکل اولیه حفظ شود.

معمولاٌ مابین فرم­های ترتیب­شده ، پس از هر ۱۰۰ یا ۱۵۰ برگ (دو نسخه ای) یک برگ شمیز به عنوان زیره قرار داده می­شود.

خاطرنشان می­شود ، برای دسته­کردن کارهایی که تر تیب شده­اند ، نشان و سنجاق (گونیای کار) درنظر گرفته شود و از همان طرف دسته شود.

به هنگام ترتیب اوراق و برای سهولت کار از گلیسیرین استفاده می­شود. بدین ترتیب که انگشت­ها را به گلیسیرین آغشته می­کنیم و در این حالت ، گیرایی کاغذها به بهترین شکل صورت می­گیرد.

شما میتوانید برای خرید دستگاه صحافی بروی لینک کلیک بفرمایید...

ماشین ترتیب :

دستگاه­های ترتیب با شکل و ساختمان متفاوت و در اندازه­های گوناگون ساخته می­شود. به هرصورت اوراق و فرم­های چاپ­شده به ترتیب در مخازن دستگاه چیده
می­شود و پس از راه اندازی ، اوراق یکی پس از دیگری بر روی هم قرار می­گیرند.

عملکرد دستگاه­ها بدین ترتیب است که از هر واحد  یک فرم بر روی نوار متحرک (ریل) دستگاه می­افتد و در آخرین واحد ، فرم­های داخل کتاب تکمیل می­گردد.

تعداد واحدهایی که در یک خط قرار می­گیرند را نیز می توان تغییر داد.

در بعضی از دستگاه­ها فرم­ها به صورت « هشتی » ( از وسط) بر روی ریل قرار می­گیرند و همین طور فرم­های دیگر و در آخر جزوه یا مجله کامل می­شود که معمولاٌ در این حالت ، ماشین دوخت ، فرم­های ترتیب شده را از وسط مفتول می­کند .

در این دستگاه­ها ، کنترل کننده­هایی وجود دارد که در صورت بروز اشکال در ترتیب فرم­ها ، فرم را از مرحله­ی تولید خارج می­کند. برای مثال اگر از یک فرم دو عدد برداشته شود ، حالت مذکور پیش می­آید.

نوع دیگری از دستگاه ترتیب هست که برای کارهای لت به کار می­آید و دارای واحدهای بسیار می­باشد.

این دستگاه به شکل­های گوناگون طراحی شده است و از هر واحد یک برگ به قسمت خروجی هدایت می­شود. بعضی از این دستگاه­ها تا ۶۰ واحد ترتیب دارند و گنجایش هر واحد حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ برگ است.

شما میتوانید برای خرید دستگاه صحافی بروی لینک کلیک بفرمایید...

انواع صحافی :

قبل از پیدایش صنعت چاپ ، صحافی کتاب به کارهای تکی­سازی منحصر بود که جنبه­ی هنری نیز در آن بسیار لحاظ می­شد . بعد از اختراع چاپ ، صحافی تکی نمی­توانست جواب­گوی تیراژ بالای کتاب­ها باشد تا این که ماشین­آلاتی طراحی و ساخته شد تا امروز که به حد کمال و سرعت رسیده است .

صحافی را به دو نوع می­توان تقسیم نمود. صحافی دستی و ماشینی .

حدود ۹۰% از کارهای صحافی ماشینی به وسیله­ی دستگاه­های مختلف و ۱۰% به صورت دستی خواهد بود. در مورد صحافی دستی نیز به همین ترتیب است و ۱۰% از کارها با ماشین صورت می­پذیرد.

در این مبحث، ساخت کتاب به شیوه­ی دستی را از ابتدا تا انتها مورد مطالعه قرار می­دهیم .
به طور کلی، ساخت جلد کتاب در سه مرحله انجام می­شود.

۱ – آماده­ کردن کتاب

۲ – آماده ­سازی جلد

۳ – تلفیق آن دو با هم (تجلید)

اجرای این مراحل به فنونی نیاز دارد که بدان خواهیم پرداخت.

شما میتوانید برای خرید دستگاه صحافی بروی لینک کلیک بفرمایید...

ته­دوزی کتاب

ابتدا در چهار نقطه از عطف کتاب ، به اندازه­ی مرسوم ، با اره شکاف­هایی را ایجاد می­کنیم . مثلاٌ کتابی که طول آن ۲۴ سانتی­متر باشد از دو طرف به فاصله­ی ۲ سانتی­متر دو شکاف ایجاد کرده و بعد از هرشکاف و با فاصله­ی ۳ سانتی­متر دو شکاف دیگر به وجود می­آوریم . از وسط دو شکاف دوم به طور عمودی نخ پرک رد می­شود (نخ چند لایه به هم تابیده شده ، پرک نامیده می­شود) . ته­دوزی کتاب به وسیله­ی دستگاهی به نام « کارگاه» انجام می­شود.

بعد از آماده­سازی کارگاه جهت ته­دوزی اولین فرم روی صفحه­ی کارگاه قرار می­گیرد. سوزن که نخ به آن وصل است از اولین شیار داخل فرم می­شود و از دومین شیار از پایین نخ عمودی ، سوزن را از قسمت ته خارج و دوباره سوزن را به پشت نخ عمودی رسانده و از بالای نخ عمودی با سرداخل فرم فرو می­بریم  سپس از شیار سوم و پایین نخ عمودی ، سوزن را از ته خارج می­کنیم و مجدداٌ سوزن را به پشت نخ عمودی رسانده و از بالای نخ با سر از فرم عبور می­دهیم ، سپس ته سوزن را از شیار چهارم خارج می­کنیم . برای دوختن فرم­های بعد هم به همین شیوه عمل
می­کنیم  تا در نهایت دوخت فرم­های کتاب به اتمام برسد. بعد از دوختن تمام فرم­ها، دو نخ عمودی را از دو طرف به ارتفاع دوسانتی­متر قطع می­کنیم که برای مرحله بعد مورد نیاز است.

پس از دوخت کتاب ، هرطرف آن را با یک برگ کاغذ تاشده ، معادل ۴ صفحه (آستربدرقه) پوشش می­دهیم . اضافه­ی نخ پرک را باز و افشان می­کنیم که اصطلاحاٌ پرچ­کردن گفته می­شود. نخ پرچ­شده را به شکل افشان ، بر روی آستر بدرقه می­چسبانیم . پس از مدتی طرف دیگر را هم با قدری کشیدن به طرف بیرون ، روی بدرقه می­چسبانیم . خاصیت این عمل ، محکم­شدن کتاب درون جلد می­باشد.

بعد از چسبانیدن نخ­ها به وسیله­ی « مشته » به ته کتاب می­زنیم و سپس آن را از طرف عطف بر روی سطح صاف می­زنیم و از پهلو روی میز قرار می­دهیم . قسمت عطف را با قلم مو به چسب آغشته می­کنیم (مخلوط ۷۵% چسب و ۲۵% آب). پس از خشک­شدن چسب، چند بار دیگر با مشته به ته کتاب می­زنیم و سپس سه طرف دیگر برش زده می­شود.

چنانچه در صدد گردکردن عطف کتاب باشیم، قسمت چسب­خورده را کمی گرم می­کنیم و با یک دست لب کتاب را به طرف مخالف عطف می­کشیم و با مشته به کتاب می­کوبیم تا به طرف جلو کشیده شود. سپس کتاب را برمی­گردانیم و به همان ترتیب عمل می­کنیم. این کار را چند بار تکرار می­کنیم تا عطف کتاب گرد شود.

مرحله­ی بعد چسباندن تنظیف و شیرازه می­باشد  تنظیف، قسمت عطف و فضایی حدود ۲ سانتی­متر از روی کتاب را در بر می­گیرد و ته­بندی کتاب را استحکام می­بخشد.

شیرازه نیز عبارت از پارچه­ی باریکی به عرض حدود ۲ تا ۵/۲ سانتی­متر است و به رنگ­های مختلف و بعضاٌ راه­راه وجود دارد. شیرازه به دو سرعطف چسبانیده می­شود.

پس از این مراحل ، کتاب آماده­ی جلدگذاری شده است.

برای ساخت جلد از مواد و جنس­های مختلفی استفاده می­شود

الف - گالینگور ؛ جنسی است متشکل از کاغذ و مواد پی­وی­سی و رزین که با رنگ­های مختلف و متنوع مخلوط و به یک سطح کاغذ ، توسط ماشین­های مخصوص منتقل می­گردد.

در گذشته از پارچه به جای کاغذ استفاده می­شد که این روش منسوخ شده است. متأسفانه گالینگورهای پشت کاغذی دارای استحکام کمتری است و برای کتاب­های باارزش و مرجع مناسب نیست .

ب - انواع پارچه؛ شامل ترمه ، مخمل، ساتین ، کتان و هرنوع پارچه­ی دیگر ، حتی گونی چتایی .

ج - انواع چرم ؛ شامل تیماج ( از پوست بز تولید می­شود) ، میشن (از پوست گوسفند تولید می­شود) ، خرم (از پوست گوساله)، چرم ساغری (از پوست خر) و چرم خوک ( که به علت عدم طهارت در ذات حیوان به طور کل در کشورهای اسلامی از آن استفاده نمی­شود اما در کشورهای دیگر از آن استفاده می­گردد) . این توضیح ضروری است که بهترین چرم برای صحافی کتاب ، چرم ساغری است . زیرا چرم مذکور بعد از دباغی دارای نوعی چروک بسیار زیباست ، به­علاوه از نظر استقامت در طول زمان از هرنوع پوسیدگی درامان می­ماند و ضمناٌ لطافت خاصی هم نظیر لطافت پوست خوک دارد. این امکان وجود دارد که از پوست گوساله با حیواناتی نظیر گورخر از طرف موی آن استفاده کنند که بسیار شکیل و چشم­نواز است. توضیح این که این نوع جنس برای ساخت آلبوم، قاب، لوازم روی میز و… به­کار می­رود که ساخت آن به­طور حتم نیاز به تبحر خاص دارد.

غیر از جنس­هایی که ذکر گردید، از مواد دیگری نیز برای ساخت جلد استفاده می­شود این مواد عبارت­اند از:

۱ – مقوا برای دو طرف جلد با قطرهای مختلف که اصطلاحاٌ آن­­ها را « لت» می­نامند.

۲ – باریکه­ی شمیز که بین دو « لت» قرار می­گیرد و آن را «عطف» جلد می­نامند.

مراحل کار

اندازه­ی دو « لت»  مقوا :  بعد از برش کتاب ، دو « لت » مقوای جلد را به اندازه­ای می­بریم که از سه طرف کتاب (بالا،پایین و لت جلو) حداکثر پنج میلی­متر از کتاب بیرون قرار گیرد. اما در قسمت عطف یا « ته کتاب» ، می­بایست از لب تای بدرقه در عطف با مقوای جلد حداکثر ۷ تا ۸ میلی­متر فاصله باشد، به این معنی که باریکه­ی شمیز برای آن قسمت از ته جلد که حالت لولا دارد و اصطلاحاٌ « جاناخنی»  نامیده می­شود از هرطرف تا لب مقوا ۷ میلی­متر فاصله داشته باشد .

برای یک اندازه درآمدن فاصله­ی بین عطف و لت­ها، مقوای باریکی می­بریم که به آن مقوای وسط یا اندازه­­ی وسط گفته می­شود. با قراردادن این مقوا بین دو مقوا، فاصله­ها به یک اندازه درمی­آید

شما میتوانید برای خرید دستگاه صحافی بروی لینک کلیک بفرمایید...

جلد گالینگور

ساخت جلد با گالینگور هم با دست و هم باماشین امکان­پذیر است . ساخت جلد به شکل سری سازی با گالینگور با سرعت صورت می­پذیرد. بعضاٌ جلدهایی ساخته
می­شود که عطف آن از گالینگور و دوطرف مقوا از پوشش­های دیگر مانند کاغذهای رنگی استفاده می­شود.

برای ساخت ، ابتدا گالینگور را چسب می­زنیم و مقوای لت را روی آن قرار می­دهیم . سپس مقوای وسط و بعد از آن لت دیگری روی پوشش می­چسبانیم . باریکه­ی عطف را نیز
می­چسبانیم . بعد جلد را برمی­گردانیم و با دست بر روی گالینگور می­کشیم تا تمام قسمت­ها به­خوبی بچسبد. در آخرین مرحله دورتادور جلد را برگردان می­کنیم.

ساخت جلد گالینگور

بعد از آن که مقواهای جلد و باریکه­ی عطف آماده شد، با محاسبه­ی اندازه­ها، اندازه­ی چرم از هرطرف (چهارطرف) ۲ سانتی­متر بزرگ­تربریده می­شود.

ابتدا یک « لت » مقوا را چسب می­زنیم و بر روی پوشش قرار می­دهیم و بعد به فاصله­ی ۷ میلی­متر باریکه­ی وسط را قرار می­دهیم . باریکه­ی وسط را چسبانده و بعد به فاصله­ی ۷ میلی­متراز باریکه­ی وسط ، مقوای دوم را چسب می­زنیم و بر روی چرم قرار می­دهیم . بعد از بریدن
گوشه­های چرم ، چهارطرف را از داخل برروی مقوا برمی­گردانیم. مراحل کار به شکل زیر است .

مقوا را هم به صورت ساده و هم گرد می­توان اعمال نمود. برای تمیزترشدن قسمت برگردان بهتر است به مقوا چسب زده شود. گوشه­ها را با وسیله­ای به نام درفش می­توان خیلی ظریف به داخل کشید. پس از آن لبه گالینگور باید با کشش زیاد روی لبه مقوا برگردانده شود.
به­طوری که فضای خالی بین لت مقوا و پوشش وجود نداشته باشد.

تجلید

برای تلفیق جلد و کتاب باید ابتدا قسمت عطف و جا ناخنی را چسب زده و کتاب باتوجه به سر و ته و با حفظ فاصله یکسان از بالا و پایین کتاب در جلد قرار گیرد. در این مرحله کتاب باید در دستگاه پرس جاناخنی قرار گیرد تا چسب خشک شود.

پس از خشک شدن، آستر بدرقه­ی ابتدا و انتها را به مقوای جلد می­چسبانیم و تحت فشار قرار می­دهیم تا کاملاٌ خشک شود.

لازم به ذکر است ، مراحل تکمیل جلد (طلاکوبی ، چاپ ، گودکردن و …) قبل از تجلید انجام می­شود.

در جلدسازی ماشینی تمام مراحل با همین روش ولی به وسیله­ی نوردها، پنجه­ها و … انجام می­شود.